جشن غدیر،بستر آموزش مسئولیت‌پذیری و ایثار؛ غدیر یادآور تعهد تاریخی است

امسال نیز مانند چندسال اخیر، در سالروز عید غدیرخم، مردم به جشن و شادمانی در راهپیمایی کیلومتری غدیر می‌پردازند. طاهر قلی زاده کارشناس مذهبی در یادداشتی که به صورت اختصاصی در اختیار خبرنگار مهر قرار داده است به اهمیت غدیر و جشن آن و زمینه‌های اجتماعی آن پرداخته است که در ادامه می‌خوانیم:

جشن غدیر از برجسته‌ترین رویدادهای تاریخ اسلام است که هم از جهت دینی و هم از منظر اجتماعی، ظرفیت‌های عمیق و قابل توجهی برای بازخوانی مفاهیم بنیادین حیات جمعی مسلمانان را دارد. غدیر، تنها به عنوان یک واقعه تاریخی، بیانگر گزینش فردی شایسته برای جانشینی پیامبر اسلام نیست؛ بلکه در سطحی فراتر، الگویی است برای استقرار نظم اجتماعی مبتنی بر شایسته‌سالاری، عدالت، و مسئولیت‌پذیری همگانی. در این واقعه، رسول اکرم صلی‌الله علیه و آله نه تنها علی بن‌ابی‌طالب علیه‌السلام را به‌عنوان ولی و سرپرست امت پس از خود معرفی کردند، بلکه جامعه اسلامی را به درک و پذیرش مسئولیتی سنگین دعوت نمودند؛ مسئولیتی که متوجه تمامی افراد امت، فارغ از جایگاه و موقعیت آنان است.

اصل مسئولیت فردی، که از مبانی قرآنی و از لوازم رشد اخلاقی و اجتماعی در اندیشه اسلامی است، در آیه شریفه «لَهَا مَا کَسَبَتْ وَلَکُمْ مَا کَسَبْتُم» مورد تأکید قرار گرفته است. بر اساس این آموزه، هر انسان، نتیجه عملکرد خویش را دریافت می‌کند و پاسخگوی اعمال خویش است. چنین نگرشی، نفی کننده فرهنگ اتکای صرف به دیگران یا انتظار مسئولیت‌پذیری از غیر، بدون ایفای نقش فردی است. واقعه غدیر، نمونه‌ای عینی از این اصل است؛ چراکه پیامبر اسلام، پس از معرفی ولیّ امر، مردم را نیز به بیعت و تعهد فعال نسبت به این انتخاب دعوت نمودند. لذا غدیر در عین آنکه بیانگر تحقق اراده الهی در تعیین رهبری است، تمرینی برای پذیرش و عمل به مسئولیت اجتماعی از سوی مردم نیز محسوب می‌شود.

یکی از ابعاد برجسته مسئولیت اجتماعی در منظومه دینی اسلام، نفی هرگونه تبعیض جنسیتی در ارزیابی عملکرد افراد است. آیه شریفه «مَنْ عَمِلَ صَالِحًا مِنْ ذَکَرٍ أَوْ أُنْثَی وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَلَنُحْیینَّهُ حَیاةً طَیبَةً» گواهی بر این ادعا است. بر پایه این اصل، معیار کرامت و حیات طیبه در جامعه، نه وابسته به جنسیت یا موقعیت اجتماعی، بلکه متکی بر ایمان و عمل صالح است. بر این اساس، در جامعه‌ای که بر پایه آموزه‌های غدیر شکل می‌گیرد، هر عضو جامعه اعم از زن و مرد در برابر سرنوشت جمعی و نظم اجتماعی مسئول است. این آموزه می‌تواند مبنای تربیت نسلی باشد که به جای انتظار تحولات از بیرون، خود را آغازگر اصلاحات و مشارکت در فرآیندهای اجتماعی بداند.

از منظر روان‌شناسی اجتماعی احساس مسئولیت، یکی از عناصر بنیادین سلامت روان و رشد شخصیت تلقی می‌شود. فردی که احساس می‌کند کنش‌های او در جامعه اثرگذار است، دارای هویت اجتماعی پایدارتر، عزت‌نفس بالاتر و امید بیشتری نسبت به آینده خواهد بود. در نقطه مقابل، فقدان حس مسئولیت‌پذیری، منجر به انفعال، بی‌تفاوتی و در نهایت، زوال تدریجی سرمایه اجتماعی در هر ملت می‌گردد. جشن غدیر، چنانچه از حالت صرفاً مناسکی خارج شده و به فرصتی برای بازخوانی اصول ولایت‌مداری، مشارکت جمعی، و مسئولیت‌پذیری تبدیل شود، می‌تواند نقشی مؤثر در بازسازی بافت اخلاقی و اجتماعی ایفا کند.

از سوی دیگر، قرآن کریم، ضمن تأکید بر نیت پاک و ایمان، نقش تلاش و حرکت مستمر در مسیر اهداف متعالی را نیز برجسته می‌سازد: «وَمَنْ أَرَادَ الْآخِرَةَ وَسَعَی لَهَا سَعْیهَا وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَئِکَ کَانَ سَعْیهُمْ مَشْکُورًا».

این آیه به روشنی تبیین می‌کند که صرف میل به کمال، مادامی که با تلاش و اقدام عملی همراه نباشد، نتیجه‌ای نخواهد داشت. در این چارچوب، ولایت نیز صرفاً یک باور قلبی نیست؛ بلکه التزامی عملی برای پیروی از راه و روش امام، و مشارکت مؤثر در پیشبرد جامعه بر اساس معیارهای الهی است. از این منظر، پیروی از امام علی علیه‌السلام، به معنای التزام به عدالت، رعایت حق، دفاع از مظلوم، و ایفای نقش فعال در اصلاح اجتماعی است. چنین الگویی، اگر به درستی تبیین گردد، می‌تواند نیرویی عظیم برای حرکت جمعی جامعه به سوی رشد و تعالی باشد.

در نقطه مقابل، غفلت از این مسئولیت تاریخی، پیامدهایی غیرقابل جبران در پی خواهد داشت. قرآن کریم، حسرت انسان‌هایی را روایت می‌کند که در بزنگاه‌های تاریخی از ایفای نقش خود سر باز زدند و بعدها گفتند: «یَا لَیتَنِی کُنْتُ مَعَکمْ فَأَفُوزَ فَوْزًا عَظِیمًا».

این حسرت، محدود به دوران صدر اسلام نیست، بلکه در هر عصر و زمانی که انسان نسبت به وظایف اجتماعی و اخلاقی خود بی‌اعتنا گردد، ممکن است تکرار شود. جشن غدیر، فرصتی است برای تذکر این واقعیت که ایستادن در مسیر حق و همراهی با ولایت، نیازمند آگاهی، اراده و کنش اجتماعی است، نه فقط ابراز عواطف زبانی یا آئین‌های نمادین.

در حوزه تعلیم و تربیت، می‌توان غدیر را بستری برای آموزش مسئولیت‌پذیری، ایثار، و نقش‌آفرینی اجتماعی از سنین کودکی قرار داد. بهره‌گیری از مناسبت غدیر برای ترویج فعالیت‌های اجتماعی، همچون کمک به نیازمندان، مشارکت در پروژه‌های خیریه، یا آموزش عمومی در زمینه اخلاق اجتماعی، می‌تواند زمینه‌ساز تربیت نسلی شود که باور دارد مسئولیت، صرفاً تکلیف بزرگسالان یا نهادهای دولتی نیست، بلکه وظیفه‌ای عمومی و انسانی برای هر عضو جامعه است.

در پایان، باید تأکید کرد که غدیر، به‌مثابه یک واقعه تمدنی، ظرفیت آن را دارد که الهام‌بخش بازسازی هویت اجتماعی و فرهنگی امت اسلامی در روزگار معاصر باشد. اگر آموزه‌های این واقعه بزرگ، به‌درستی بازشناسی شده و در قالب سیاست‌گذاری فرهنگی، آموزشی و رسانه‌ای مورد توجه قرار گیرد، می‌توان امید داشت که نسلی مسئول، خردورز، و متعهد به عدالت، در جامعه پرورش یابد؛ نسلی که نه تنها در برابر مسائل فردی، بلکه در برابر سرنوشت جمعی خود نیز احساس مسئولیت می‌کند.

ولایت، در اندیشه اسلامی، نه صرفاً یک پیوند عاطفی، بلکه تعهدی عمیق به اصلاح اجتماعی، مبارزه با فساد، و التزام به ارزش‌های الهی است. جشن غدیر، یادآور این تعهد تاریخی است.