خانه شاپوری شیراز؛ باغ و عمارت تاجر هنردوست ایرانی
طراحان جنگ نرم چگونه بر افکار عمومی مسلط می‌شوند؟
16 مرداد 1400امیر نیکیار بازیگر طنز درگذشت
16 مرداد 1400تاریخچه خانه شاپوری شیراز؛ تلفیق هنر و ثروت
خانه شاپوری شیراز عمری کمتر از یک قرن دارد و در حقیقت در سال‌های ابتدایی قرن سیزدهم هجری شمسی (۱۳۱۰ تا ۱۳۱۵) ساخته شده است. عبدالصاحب شاپوری (یکی از تاجران کازرونی) دستور ساخت این بنا را به یکی از سرشناس‌ترین معمارهای آن دوران یعنی «استاد ابوالقاسم مهندسی» سپرد.
جالب است بدانید تا دهه ۷۰ هجری شمسی خاندان شاپوری در همین ساختمان زندگی می‌کردند. در نهایت در سال ۱۳۷۸ میراث فرهنگی این بنا را خرید و در لیست میراث فرهنگی شیراز ثبت کرد.
معماری باغ و خانه شاپوری شیراز؛ عطر اصالت در هر خشت آن
بنا، بنای باشکوهی است. قبول دارید؟ کافی است یک بار دیگر یکی از عکس‌های این خانه قدیمی شیرازی را ببینید تا حرفم را قبول کنید. تصور کنید در عمارتی با بیش از ۸۰۰ مترمربع قدم می‌زنید، از بالکن آن به باغ وسیعش می‌نگرید که بیش از ۴هزار مترمربع مساحت دارد و صدای فواره‌های آب درون حوض بزرگ بنا گوشتان را نوازش می‌دهد. آرام‌بخش است. مگر نه؟!
ورودی عمارت شاپوری
کمی که جلوتر بروید، متوجه این موضوع می‌شوید که راه ورودی به خانه شاپوری شیراز از روبه‌روی بنا نیست؛ بلکه باید یک چرخش ۹۰ درجه (ضلع شمالی) بزنید تا به ورودی برسید. وارد عمارت که بشوید، در وسط خانه، راه پله دوسویه‌ای می‌بینید. درست شنیدید، «راه پله» در وسط یک خانه به سبک معماری قاجاری! این هم یک قانون‌شکنی دیگر در معماری سنتی ایرانی است. چراکه قبل از ساخت این خانه، هرگز از چنین ایده‌ای برای راه‌یافتن به طبقات دیگر استفاده نمی‌شد.
طبقات
گفتیم خانه شاپوری شیراز دوطبقه است. در هر طبقه اتاق‌های متعددی ساخته شده است که هر یک کاربری ویژه‌ای دارند. حقیقت آن است که در آن زمان اتاق‌ها، فقط اتاق بودند و در هر دوره می‌توانست کاربری متفاوتی به خود بگیرند. اختصاص‌دادن عملکرد خاص به هر اتاق در معماری آن زمان یک ایده نو محسوب می‌شد؛ اما فراموش نکنیم اینجا عمارت شاپوری است و الگویی برای فرار از کلیشه‌ها.
بالکن
به طبقه دوم بروید، اتاق‌ها را ببینید و با کاربری هر کدام آشنا شوید. از یکی از اتاق‌ها وارد بالکن شوید تا کمی چشمتان به جمال چشم‌نواز باغ روشن شود. چشم‌هایتان را ببندید، یک نفس عمیق بکشید و به صدای آب جاری در باغ گوش جان بسپارید.
حالا خوب به دور و اطرافتان نگاه کنید تا یک کلیشه‌کُشی دیگر را در معماری باغ عمارت شاپوری ببینید.
حوض
حوض میانی و اصلی باغ شاپوری پنج‌پر است، طراحی متفاوت از حوض‌های مستطیل‌شکل آن زمان. اگر به معماری باغ‌ها و عمارت‌های سنتی ایرانی توجه کرده باشید، می‌دانید که یک حوض مستطیلی میانه عمارت اصلی و درب ورودی قرار دارد. اما اینجا کمی متفاوت است.
مسیر ارتباطی از درب ورودی به سمت عمارت با مسیر مارپیچ اطراف حوض امکان‌پذیر است. لبه‌های حوض از جنس سنگ گندمک است و درون حوض با رنگ آبی زیبایی رنگ‌آمیزی شده است. اغلب در اطراف حوض گلکاری است و وجود گلدان‌های شمعدانی و رز آن را جذاب‌تر می‌کند.
وقتی از بالکن طبقه دوم عمارت شاپوری به پایین نگاه می‌کنید، حوض نسبتاً بزرگ پنج‌پر به‌راحتی چشمانتان را به سمت خود می‌کشد. غُلو نکرده‌ام اگر بگویم تماشای همین حوض آبی‌رنگ کافی است تا حال خوشتان را تا پایان روز تکمیل کند.
باغ
وقتی از بالکن طبقه دوم خانه شاپوری شیراز نگاه ۱۸۰درجه‌ای به باغ داشته باشید، یک نکته عجیب نظرتان را جلب می‌کند. می‌دانید چیست؟ با اینکه فضاسازی باغ و معابر قرینه است؛ اما نوع درختان انتخاب‌شده در دو طرف مثل هم نیستند. به نظر من این عدم پیروی از قرینه‌بودن در آن دوران، یک تابوشکنی بزرگ محسوب می‌شود.
فضاسازی باغ
پیش‌تر گفتیم که معابر و حتی فضاسازی باغ به شیوه معماری سنتی ایرانی، قرینه است؛ اما خبری از کاشت قرینه درختان در خانه شاپوری شیراز نیست. این به آن معناست که اگر سمت راستتان یک کاج سربه‌فلک‌کشیده می‌بینید، ممکن است سمت چپتان یک درخت سرو راست‌قامت ببینید که با طمأنینه نگاه شما را به خود خیره می‌کند.
به‌طور کلی درختان سرو، کاج، چنار، افرا، انجیر، انار، خرما، نارنج و… باغ شاپوری را به زیبایی هرچه تمام‌تر تزئین کرده‌اند. توصیه می‌کنیم یک صبح یا عصر بهاری در این باغ قدم بزنید تا عطر بهارنارنج آمیخته با رایحه گل‌های شمعدانی و رز موجود در باغ مستتان کند.
دیگر بخش‌های باغ
باغ، زیبا و عمارت، باشکوه، فقط همین؟ یعنی در مجموعه‌ای به مساحت ۵۳۲۴ مترمربع، فقط یک عمارت ۸۴۰متری جا گرفته است؟ واقعیت این است که خیر.
در کنار باغ اصلی با حدود ۴۶۳۵ مترمربع و خانه شاپوری شیراز، عمارت اندرونی، حیاط و عمارت کالسکه خانه و نیز حیاط و عمارت ورودی دیگر بخش‌های این بنای تاریخی را تشکیل می‌دهند؛ اما باید بدانید که از میان مجموعه تاریخی شاپوری، فقط بخشی از باغ و عمارت اصلی به سازمان میراث فرهنگی فارس فروخته شده است و باقی مجموعه تحت تملک وارثین عبدالصاحب شاپوری است.
هنرهای به‌کاررفته در خانه شاپوری شیراز؛ همراهی هنر ایرانی و اروپایی
حیف می شود اگر کمی بیشتر درباره هنر استفاده‌شده در ساخت این مجموعه باشکوه صحبت نکنیم. در این بخش می‌خواهم کمی بیشتر نگاه تیزبینانه‌تان را به هنرهای به‌کاررفته در عمارت شاپوری جلب کنم. یک بار دیگر از بالا تا پایین عمارت را نگاه کنید.
در ابتدا گچ‌بری بی‌مثال پیشانی ایوان طبقه دوم عمارت را می‌بینید. زیبا و تأمل‌برانگیز است؛ اما می دانم چشمتان سریع از این گچ‌بری عبور می‌کند تا كاشیكاری با طرح فروهر را بر پیشانی ایوان ببینید. همان انسان بالدار نقاشی‌شده با رنگ‌های لاجوردی، قرمز، قهوه‌ای و سفید. دست خودتان نیست که چشمتان به این نقاشی الهام‌گرفته از دوره هخامنشی خیره می‌شود. دورغ چرا! خیره‌کننده است دیگر.
نقاشی‌های دو سمت این انسان و بعد از آن کاشی‌کاری‌های هفت‌رنگ به کاررفته در نما واقعاً بی‌مثال است. کمی نگاهتان را از زوم در بیاورید تا ستون‌های ۱۴گانه گچی را با سه قسمت اصلی‌شان، یعنی پایه، ساق و سرستون با جزئیات ببینید. به نظرم «منحصربه‌فرد» فقط یک واژه است که نمی‌تواند زیبایی این جزئیات را توصیف کند. شما یک صفت درخور، پیشنهاد بدهید J.
اگر بخواهیم از هنرهای به‌کاررفته در تک‌تک خشت‌های این بنا برایتان بگویم، مثال مثنوی ۷۰ مَن می‌شود. باقی جزئیات را شما از نگاه خودتان ببینید و برایمان کامنت بگذارید تا خانه شاپوری شیراز را از زاویه دید شما بهتر بشناسیم.
نمایشگاه آثار هنری و صنایع دستی شیراز در خانه شاپوری شیراز
معماری خانه شاپوری شیراز هم مانند معماری تمام عمارت‌های قدیمی ایرانی، خود یک نمایشگاه مثال‌زدنی محسوب می‌شود. از هنر به‌کاررفته در و دیوار‌هایش گرفته تا منبت‌کاری درب‌های چوبی و هنر کاشی کاری و نقاشی در سقف‌هایش و… ؛ اما اینجا خبر خوش‌تری برایتان داریم.
اگر به بازدید از آثار ملی و فرهنگی ایرانی و شیرازی علاقه دارید، می‌توانید از نمایشگاه آثار هنری و صنایع دستی شیراز در خانه شاپوری شیراز دیدن کنید. کافی است زمانی که وارد عمارت شدید، بادقت به اطرافتان بنگرید تا جلوه‌هایی از فرهنگ ایرانی را در بنایی با معماری ایرانی‌اروپایی به نظاره بنشینید.
کاربری امروز خانه شاپوری شیراز؛ طعم خوش چای در عمارت پهلوی
عمارت شاپوری تا سال ۱۳۷۰ مسکونی بود. بعد از آن که مالکیت بنا به دست سازمان میراث فرهنگی شیراز افتاد، کاربری عمومی پیدا کرد. در حال حاضر خانه شاپوری شیراز به یک کافه و رستوران تبدیل شده است. حقیقتش را بخواهید من در این باغ تجربه تست غذاهایش را ندارم و نمی‌دانم قیمت غذاهایش با کیفیتش همخوانی دارد یا نه؛ اما به نظرم تجربه نوش جان کردن یک غذای سنتی در این باغ زیبا یا نوشیدن یک چای در استکان‌های قجری ارزشش را دارد.
