ماموریت رضاشاه در سلطه صهیونیسم بر فلسطین؛ ماجرای «فتوای حرمت» چه بود؟

در اوایل خرداد ماه سال ۱۳۴۶ شمسی، رژیم اشغالگر قدس، تهاجم همه‌جانبه‌ای را از زمین، هوا و دریا علیه کشورهای همسایه فلسطین آغاز کرد که به جنگ شش روزه شهرت یافت. حضرت امام خمینی (ره)، رهبر کبیر نهضت اسلامی مردم ایران، که در آن زمان هم‌زمان با مبارزه بی‌امان با رژیم سرسپرده پهلوی، در تبعیدگاه نجف اشرف به سر می‌بردند، در برابر موجودیت نامشروع اسرائیل و ماهیت صهیونیستی آن، فریاد عدالت‌خواهی سر دادند.

با صدور بیانیه‌ای روشنگرانه، امام (ره) امت اسلامی را به اتحاد و نبردی سرنوشت‌ساز برای ریشه‌کن کردن صهیونیسم و آزادی کامل فلسطین فراخواندند. ایشان در این بیانیه تاریخی، ضمن یادآوری هشدارهای مکرر خود به دولت‌ها در خصوص هرگونه همکاری با اسرائیل، نکات مهمی را بیان کردند.

امام خمینی در پیامی تاریخی خود در ۱۷ خرداد ۱۳۴۶ خطاب به سران دولت‌های اسلامی موضوع تحریم فروش اسلحه، نفت و رابطه تجاری و سیاسی با رژیم صهیونیستی را مطرح می‌کنند:

بسم اللَّه الرحمن الرحیم‏

کراراً دولت‌های اسلامی را دعوت به اتحاد و برادری نموده‏ام در مقابل اجانب و ایادی آنها که می‌خواهند با ایجاد نفاق در بین مسلمین و دولت‌های اسلامی ممالک عزیز ما را در تحت اسارت و ذل استعمار نگه دارند و از مخازن معنوی و مادی آنها استفاده کنند.

کراراً دولت‌ها را بخصوص دولت ایران را از اسرائیل و عمال خطرناک آن تحذیر نمودم. این ماده فساد که در قلب ممالک اسلامی با پشتیبانی دول بزرگ جایگزین شده است و ریشه‌های فسادش هر روزی ممالک اسلامی را تهدید می‌کند، باید با همت ممالک اسلامی و ملل بزرگ اسلام ریشه کن شود. اسرائیل قیام مسلحانه بر ضد ممالک اسلامی نموده است و بر دول و ملل اسلام قلع و قمع آن لازم است، کمک به اسرائیل چه فروش اسلحه و مواد منفجره و چه فروش نفت حرام و مخالفت با اسلام است، رابطه با اسرائیل و عمال آن چه رابطه تجاری و چه رابطه سیاسی حرام و مخالفت با اسلام است، باید مسلمین از استعمال امتعه اسرائیل خودداری کنند. از خداوند تعالی نصرت اسلام و مسلمین را خواستار است. و السلام علی من اتبع الهدی.

این بیانیه پرنفوذ امام خمینی (ره)، به دو زبان فارسی و عربی از رادیو عراق پخش شد و چون مرهمی شفابخش بر زخم‌های عمیق و دردناک مسلمانان سراسر جهان نشست و بذر امید به آزادی قدس شریف را در دل‌ها کاشت. این اقدام هوشمندانه امام (ره)، نشان‌دهنده بینش عمیق و نگاه آینده‌نگر ایشان به مسئله فلسطین و نقش راهبردی وحدت امت اسلامی در مواجهه با چالش‌های جهان اسلام بود.

تاریخچه تحریم

موضوع تحریم ارتباط با اسرائیل، از زمان تأسیس این رژیم در سال ۱۹۴۸ میلادی، همواره یکی از مسائل مهم و حساس در جهان اسلام، به ویژه در میان علمای شیعه و سنی بوده است. این تحریم ریشه‌های عمیقی در آموزه‌های اسلامی، حمایت از مظلومان و دفاع از سرزمین‌های اسلامی دارد.

پیش از تشکیل رژیم صهیونیستی، مهاجرت یهودیان به فلسطین و تلاش برای تأسیس وطن ملی یهود با واکنش‌هایی از سوی علمای اسلامی مواجه شد. از همان ابتدا، علمای شیعه و سنی نسبت به هجوم یهودیان به فلسطین و بیت‌المقدس هشدار داده و بر لزوم مقابله با این تجاوز تأکید می‌کردند.

علمای مسلمان از دیرباز موضع قاطع و روشنی در قبال اشغال فلسطین و تأسیس رژیم صهیونیستی داشته‌اند. مخالفت با صهیونیسم و حمایت از مردم فلسطین، از اصول ثابت در فتاوا و مواضع این علما بوده است.

آمدن آیت‌الله شیخ عبدالکریم حائری به قم و بازتأسیس حوزه علمیه این شهر مدتی کوتاه پس از کودتای رضاخان در سال ۱۲۹۹ بود. همگام با تأسیس و رشد حوزه علمیه، رضاشاه نیز پله پله ارکان قدرت را بالا رفت تا در سال ۱۳۰۴ به شاهی رسید و هنگام رسیدن به نوک هرم قدرت در مقابل حوزه و روحانیت ایستاد. رضاشاه در مدت حکومت عموماً از مهاجرت یهودیان، که بخشی از سیاست انگلیس بود، حمایت می‌کرد؛ چنان‌که ایران به کانالی برای مهاجرت یهودیان غیرایرانی به فلسطین بود. پهلوی اول نیز چون موافق این کار بود از هیچ کمکی دریغ نمی‌کرد.

در مقابل علما مخالف این کار بودند و به همین خاطر ساکت ننشستند. در میان علما موضع‌گیری آیت‌الله حائری به خاطر جایگاه ایشان خیلی مهم است. آیت‌ﷲ حائری در این زمان که احساس کرد مهاجرت یهودیان به فلسطین به مسلمانان آسیب می‌رساند برای دفاع از مردم فلسطین دست به کار شد و در دی‌ماه ۱۳۱۲ شمسی نامه‌ای توسط آیت الله سیدمحمد بهبهانی برای رضاشاه ارسال کرد. ایشان بهبهانی را واسطه قرار داد؛ چون او فرزند آیت الله سید عبدﷲ بهبهانی، رهبر مشروطیت، بود و به علت روابطی که با رضاخان داشت، میان علما و شاه و دربار نقش واسطه را ایفا کرده و مورد احترام شاه بود.

محتوای این نامه که در تاریخ ۷ دی ۱۳۱۲ به اطلاع نخست‌وزیری رسید، چنین بود: «امروزه مسلمین در این هجوم یهود به فلسطین و بیت‌المقدس مستغیث به آن یگانه حامی است و چشم همگی به الطاف خاصه ملوکانه است. امید به اعانت پروردگار جل و علا این غائله مهم با توجهات خاصه مرتفع، موجب مزید دعاگویی این ضعیف و عامه مسلمین گردد. الاحقر عبدالکریم حائری»

امام خمینی نیز قبل و پس از انقلاب اسلامی، همواره از حامیان و مدافعان آرمان‌های فلسطین بودند. در اردیبهشت ۱۳۴۲ شمسی، ایشان در نامه‌ای هشدار دادند که خطر اسرائیل برای اسلام و ایران بسیار نزدیک است. لازم است علمای اعلام و خطبای محترم سایر طبقات را آگاه فرمایند که در موقعش بتوانیم جلوگیری کنیم. امروز روزی نیست که به سیره سلف صالح بتوان رفتار کرد. با سکوت و کناره‌گیری همه چیز را از دست خواهیم داد. این فتوا به وضوح بر ضرورت اقدام و مقابله با رژیم صهیونیستی تأکید دارد.

علمای اهل سنت نیز در طول تاریخ، همواره در برابر اشغال فلسطین و تجاوزات رژیم صهیونیستی موضع‌گیری‌های قاطعی داشته‌اند. فتوای جهاد علیه رژیم صهیونیستی و تحریم روابط با آن، از جمله مهمترین این مواضع است.

بسیاری از علمای اهل سنت، جهاد مسلحانه علیه رژیم صهیونیستی را واجب عینی یا کفایی دانسته‌اند. به عنوان مثال اتحادیه جهانی علمای مسلمان: در فتوایی در سال ۲۰۲۳ و همچنین در سال ۲۰۲۵، از ارتش‌های عرب خواسته است برای نجات غزه از «نسل‌کشی» مداخله کنند و فتوای جهاد عمومی علیه اسرائیل را صادر کرده‌اند. این اتحادیه همچنین هرگونه شکل از روابط عادی با رژیم صهیونیستی را حرام اعلام کرده و خواستار قطع روابط کشورهای اسلامی با این رژیم شده است.

شورای فقهای اردن در سال ۱۳۷۵ شمسی، فتوای مشهوری صادر کرد که عملیات انتحاری (استشهادی) در اسرائیل را بزرگترین مصداق شهادت در راه خدا نامید.

علاوه بر آن بسیاری از علمای اهل سنت به شدت با عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی مخالفت کرده و آن را حرام می‌دانند. نظرسنجی‌ها نیز نشان می‌دهد که عموم مردم در کشورهای اسلامی، تمایلی به عادی‌سازی روابط با اسرائیل ندارند و این رژیم را غاصب می‌دانند.

به طور کلی، تاریخچه فتاوا و مواضع علمای شیعه و سنی نشان می‌دهد که آن‌ها، رژیم صهیونیستی را رژیمی غاصب و نامشروع می‌دانند و بر حرمت هرگونه ارتباط اعم از تجاری، سیاسی، فرهنگی و نظامی با آن تأکید دارند. این تحریم ریشه در مبانی دینی، اخلاقی و انسانی دارد و با هدف حمایت از مردم مظلوم فلسطین و آزادسازی سرزمین‌های اشغالی صورت گرفته است.