پیشنهادات نهاد کتابخانه‌ها برای تجهیز کتابخانه‌های مدارس

نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور براساس قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی مصوب ۱۳۸۲ متولی قانونی اداره کتابخانه‌های عمومی در ایران است. پیش از تصویب این قانون کتابخانه‌های عمومی کشور با عنوان هیأت امنای کتابخانه‌های عمومی کشور زیر نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره می‌شد اما پس از تصویب لایحه دولت در ۱۷ اسفند ۱۳۸۲ در مجلس شورای اسلامی اداره و تأیید شورای نگهبان، نهاد کتابخانه‌های عمومی مسؤولیت تأسیس، ساخت، تجهیز و بازسازی، توسعه و مدیریت و نظارت و سایر امور کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور را برعهده گرفت.

براساس آئین‌نامه اجرایی قانون تأسیس و نحوه اداره کتابخانه‌های عمومی کشور که در تاریخ ۴ آذر ۱۳۸۳ به پیشنهاد وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وقت تصویب شد، نهاد کتابخانه‌ها زیر نظر هیأت امنا فعالیت می‌کند.

طبق آمار اعلام شده توسط نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در حال حاضر ۳۷۹۹ باب کتابخانه عمومی شامل ۲۷۷۸ باب کتابخانه نهادی، ۸۳۸ باب کتابخانه مشارکتی، ۳۵ باب کتابخانه مستقل و ۱۴۸ باب سالن مطالعه در سطح کشور به ارائه خدمات کتابخانه‌ای می‌پردازند. در تهران نیز ۳۴۲ باب کتابخانه عمومی مشغول خدمات رسانی به علاقه مندان کتاب و کتابخوانی است.

نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور بودجه عمرانی ندارد

مهدی رمضانی دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور درباره کتابخانه‌هایی که نهاد کتابخانه‌ها متولی نظارت و اداره آن هاست پیش‌تر گفته: سه دسته کتابخانه داریم که خود را متولی اداره آنها می‌دانیم. یکی کتابخانه‌های نهادی که مستقیم زیرنظر نهاد اداره می‌شوند، مدیریت و تمشیت آن با نهاد است. دومین دسته، کتابخانه‌های مشارکتی هستند که مجوز از ما می‌گیرند و خدمات کتابخانه‌ای می‌دهند. نظارت بر آنها با ماست. دسته سوم هم یک‌سری کتابخانه‌های خصوصی یا مستقل هستند که اخیراً جدی‌تر شده و بیشتر خدماتی که ارایه می‌دهند، سالن مطالعه است. یعنی فضای سالن مطالعه را تأمین کرده و جدی‌تر در بحث درآمدزایی فعالیت می‌کنند؛ یعنی سالن‌های مطالعه عمومی و سالن‌های مطالعه خصوصی در فضای درآمدزایی و کسب درآمد است. ما قانونی در نهاد داریم که قانون متناقضی است. در صدر این قانون می‌گوید تأسیس، ساخت، بازسازی، تجهیز، مدیریت، توسعه، نظارت و سایر امور کتابخانه‌های عمومی در سراسر کشور برعهده نهاد است و در جای دیگر ذیل این قانون می‌گوید ساخت با شما نیست. ساخت با شهرداری و راه و شهرسازی است. این خود را در کجا نشان می‌دهد؟ اینکه نهاد هیچ بودجه عمرانی ندارد. ما در بودجه‌ها هیچ بودجه عمرانی نداریم. این‌توقع از ما وجود ندارد که کتابخانه بسازیم. مسؤولیت ساخت پروژه‌هایی که در کشور داریم، با راه و شهرسازی، نوسازی و تجهیز مدارس و وزارت ارشاد است و بهره‌بردار نهاد کتابخانه‌هاست. پس تجهیز و تأمین کتاب با ماست.

دبیر کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور همچنین گفته است: به‌عنوان فردی که در نهاد کتابخانه‌ها مسؤولیت دارد، تشخیص دادم یکی از حوزه‌های مهم، اثرگذار، اثربخش و تأمین‌کننده آینده، حوزه کودک‌ونوجوان است. تا قبل از این همه کتابخانه‌های ما بخش کودک‌ونوجوان نداشت و الان همه کتابخانه‌ها بخش کودک و نوجوان دارد. گام بعدی تأمین کتاب کودک‌ونوجوان است. من به جرأت می‌گویم بالای ۷۰ درصد خریدها در ۴ سال اخیر در حوزه کودک و نوجوان بوده است.

کدام کتاب مناسب کودک و نوجوان است؟

همانطور که گفته شد تأمین کتاب کودک و نوجوان یکی از دغدغه‌های نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور است. ادبیات کودک و نوجوان گونه‌ای از ادبیات است که جداسازی آن از بخش‌های دیگر ادبیات با سن مخاطبان آن انجام می‌شود. این‌گونه ادبی هنگامی پدید آمد که بزرگسالان متوجه شدند کودکان و نوجوانان به سبب گنجایش‌های شناختی و ویژگی‌های رشدی خود آمادگی پذیرش متن‌های بزرگسال را ندارند و به متن‌هایی نیاز دارند که پاسخگوی دوره رشد و نیازهای آن‌ها باشد.

در حال حاضر بازار نشر در حوزه کودک و نوجوان متنوع و رنگارنگ است و همین امر سبب شده خانواده ایرانی با حضور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با ویترینی پر رنگ و لعاب از کتاب مواجهه شود اما به راستی کدام کتاب مناسب کودک و نوجوان است؟ این روزها آنچه که عیان است غلبه ترجمه بر تألیف در این حوزه است چراکه به دلیل عدم رعایت قانون کپی رایت و صرفه اقتصادی ناشران به دنبال کتاب‌های ترجمه شده هستند.

طبیعتاً اولین نکته‌ای که برای آشتی کودک و نوجوان در این بازار آشفته به ذهن می‌رسد، نهادینه شدن کتاب و کتابخوانی در خانواده است. پدر و مار اولین الگوهای کتابخوانی برای فرزندان هستند اگر کتاب جزئی از سبد خرید پدر و مادر نباشد کودک نمی‌تواند کتابخوان شود، این در حالی است که اگر کودک و نوجوان ما بخشی از وقت خود را همراه والدین صرف ورق زدن کتاب کنند دیگر نمی‌توان آنها را از کتاب جدا کرد.

مدرسه نیز به عنوان دومین اجتماعی که کودک و نوجوان در آن حضور دارد باید به روز شود، برای مثال در مدارس و سیستم آموزش و پرورش آگاهی معلمان باید قدری باشد که کودک به مقوله کتابخوانی جذب شود متأسفانه کتابخوانی در مدارس ما جایگاهی ندارد و خب نمی‌توان انتظار داشت که این گروه با کتاب آشتی کنند. اما نکته مهم درباره مدارس این است که بسیاری از والدین و ناشران فعال در حوزه ادبیات کودک و نوجوان از عدم تجهیز، به روز رسانی و دسترسی کتابخانه‌های مدارس به کتاب‌های کودک و نوجوان گله‌مند هستند. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در کنار آموزش و پرورش به عنوان متولیان مهم در حوزه تجهیز کتابخانه‌های مدارس نقش دارند.

آموزش‌وپرورش علاقه‌مند به ورود دستگاه‌ها در موضوع کتابخوانی نیست

رمضانی در این‌باره گفت: در بحث تجهیز کتابخانه‌های مدارس آموزش و پرورش علاقه‌مند به ورود دستگاه دیگر و پیدا کردن همکار برای خود نیست. از آنجایی که بسیاری از مسائل و موضوعاتی که در حوزه کتابخوانی وجود دارد به تنهایی قابل حل نیست رئیس‌جمهوری دستور دادند این فضا شکسته شود.

وی افزود: خب اگر ما نتوانیم همکاری اجزای مختلف را در موضوع کتابخوانی داشته باشیم به نتیجه نمی‌رسیم چراکه همین حالا هم اگر تعداد دانش‌آموزان و مدارس را با اعضای کانون پرورش فکری کودک و نوجوان در یک ترازو قرار دهیم نسبتی مشاهده نمی‌کنیم در حالی که باید در موضوع یک نسبت حداقلی وجود داشته باشد.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: ما یک ظرفیت بسیار خوب در حوزه کتابخوانی داریم اما چرا آموزش‌وپرورش از این ظرفیت استفاده نمی‌کند؟ همچنین با استفاده از این ظرفیت می‌توان معلمان را با مساله کتابخوانی همراه کد خب چرا از اینها استفاده نمی‌شود.

امضای تفاهمنامه نهادکتابخانه‌ها و آموزش‌وپرورش در حوزه کتابخوانی

رمضانی در ادامه گفتگو گفت: با دستور ریاست جمهوری وزارت آموزش‌وپرورش مکلف شده با همکاری نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در قالب یک تفاهم‌نامه برای موضوع کتابخوانی در مدارس همکاری کند. ما پیشنهادات مشخصی برای موضوع کتابخوانی در مدارس داریم. در حال حاضر مقدمات این تفاهم‌نامه تنظیم شده و پیش‌نویس اولیه آن نیز مبادله شده است.

وی افزود: هم ما هم دوستان معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد برای همکاری اعلام آمادگی کردیم؛ وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز تاکید دارد این هم‌افزایی صورت گیرد و از ظرفیت‌ها استفاده شود. کانون پرورش فکری کودک و نوجوان و انتشارات‌های آموزش و پرورش نیز در این موضوع نقش دارند و به این‌ترتیب مساله کتابخوانی در مدارس رو به جلو حرکت می‌کند.

دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور گفت: اگر بخواهیم حوزه کتابخوانی را یک گام رو به جلو ببریم باید راه‌حل آن را در مدارس دنبال کنیم در حالی که اساساً از این حوزه غافل هستیم، بخشی از این غفلت از جانب مسؤولان این حوزه در سال‌های گذشته بوده و بخش دیگر به آموزش‌وپرورش بازمی‌گردد که اجازه همکاری در حوزه کتابخوانی را نمی‌دهد.

رمضانی در پایان گفت: تعداد بسیار زیادی مدرسه داریم که تجهیز کردن آنها نیازمند عدد بسیار سنگینی است و نمی‌توان به این سمت رفت که هر مدرسه یک کتابخانه کامل داشته باشد. اما باید به سمتی حرکت کرد که دسترس‌پذیری به کتاب در مدارس فراهم شود، برای این موضوع مدل‌هایی داریم که در تفاهم‌نامه آنها را دنبال می‌کنیم.